W granicach obszaru dzisiejszej Kopalni "Wieczorek" (nazwa obowiązuje od 1946 r.) zlokalizowanej w Katowicach Janowie, już w 1826 r. uzyskano nadanie pola górniczego "Morgenroth". Eksploatację tego pola podjęła firma "Georg von Giesche′s Erben" dziewięć lat później. Po I wojnie światowej powierzchnia Kopalni "Giesche" wzrosła do 26,95 km2. Natomiast wydobycie węgla w okresie międzywojennym dochodziło do 2 milionów ton rocznie. Stawiało to kopalnię w czołówce polskich zakładów górniczych. Największe wydobycie węgla w całej dotychczasowej historii kopalni zanotowano w 1980 roku i wynosiło ono 4 294 800 ton. Do 1945 r. kopalnia należała do wielkiego koncernu spadkobierców Gieschego w skład którego wchodziły również szopienickie huty metali nieżelaznych i wiele przedsiębiorstw pomocniczych. Wszystkie te zakłady powiązane były gęstą siecią kolei wąskotorowych, która w pewnym okresie dochodziła do 60 km torów o prześwicie 785 mm.
W 1907 r. Kopalnia "Giesche" zastosowała po raz pierwszy podsadzkę płynną. Podsadzanie wyrobisk było szczególnie ważne przy wybieraniu węgla z filarów ochronnych i z pokładów pod budynkami mieszkalnymi. Jako materiału podsadzkowego używano głównie piasku pochodzącego z własnych niewielkich odkrywek. Wydobywano go koparkami łyżkowymi i jednym elektrycznym czerpakiem łańcuchowym, a do przewozu używano wagonów z dolnym rozładunkiem o pojemności 3,5 m3 i z rozładunkiem bocznym o pojemności 5m3.
Podstawowym szybem podsadzkowym zakładu górniczego stał się Szyb "Wschodni" (powstały w 1917 r.) w Polu "Agata" na wschodniej granicy obszaru górniczego Kopalni "Giesche".
Stopniowo zasoby lokalnych odkrywek wyczerpywały się, a zapotrzebowanie na to kruszywo, w związku ze wzrostem wydobycia węgla stale rosło. Należało niezwłocznie uruchomić nową piaskownię. Ze względu na stosunkowo duże zasoby kruszywa na nową piaskownię wytypowano tereny w Dąbrówce Małej nad rzeką Brynicą. 15 lipca 1924 roku zarząd Skonsolidowanych Kopalń Węgla "Giesche" złożył wniosek o udzielenie zezwolenia na budowę wąskotorowej linii kolejowej o długości 4 970 m i prześwicie toru 785 mm. Projekt techniczny opracowano w lutym 1925 roku. W tym samym roku został on uzgodniony przez: Dyrekcję Kolei Państwowych w Katowicach, Okręgowy Urząd Górniczy w Katowicach i Urząd Wojewódzki w Katowicach. Do końca 1926 r. oddano do użytku całą inwestycję. Natomiast do końca dekady kolej piaskową zelektryfikowano prądem stałym o napięciu 1100 V. Wybudowano 5,164 km nowego toru. Największe pochylenie na trasie dochodziło do 19,2 ‰ (na długości 162 m).
Parowóz serii TW47 z węglarkami w drodze z szybu "Wschodniego" ok. 1957 r.
W latach trzydziestych do transportu piasku wykorzystywano 55 wagonów z dolnym rozładunkiem o pojemności od 6 do 10 m3. Natomiast w końcu 1952 roku na inwentarzu piaskowni były 74 wagony czteroosiowe. W tej liczbie znajdowały się 24 pojazdy dostarczone przez "Zakłady Mechaniczne Elewator". Pojemność jednego wagonu wynosiła 10 m3, nośność 18 ton, a masa własna 9,5 tony. Pozostały tabor dostarczyła fabryka "Orenstein & Koppel". Do chwili zelektryfikowania linii pociągi prowadziły lokomotywy parowe czteroosiowe klasy 0-4-0 firmy "A. Borsig" o mocy 147 kW (200 KM) i masie służbowej 28,5 ton. Do manewrów, szczególnie na polu eksploatacyjnym wykorzystywano znacznie lżejsze parowozy dwuosiowe posiadające moc np. 66 kW (90 KM) i masę służbową 13 ton. Po zelektryfikowaniu magistrali piaskowej liniową pracę trakcyjną przejęły przede wszystkim ciężkie, czteroosiowe lokomotywy klasy Bo′Bo′ dostarczone przez firmę "AEG" o masie 34 tony. W użyciu były też lżejsze, dwuosiowe elektrowozy firmy "SSW". Miały one moc 2 x 51 kW i masę 22 tony.
Dalszy ciąg rozważań o wąskotorowej kolei piaskowej Kopalni "Wieczorek", w tym garść informacji o bardzo ciekawej konstrukcji eksploatowanego tam parowozu w następnym odcinku.
Autor: Krzysztof Soida
