Z chwilą pojawienia się potrzeby przemieszczania materiału podsadzkowego na odległość zastosowano do tego celu koleje wąskotorowe. Zdecydowały o tym niskie koszty budowy i eksploatacji tego systemu transportowego. Tory o wąskim prześwicie można układać na torowisku zajmującym pas terenu o stosunkowo nieznacznej szerokości, a także na podsypce z tanich materiałów (np. pospółka, żużel wielkopiecowy itp.). W torze o wąskim rozstawie szyn dopuszcza się małe promienie łuków w planie oraz znaczne pochylenia podłużne trasy. Z drugiej strony wymienione cechy są przyczyną pewnych ograniczeń eksploatacyjnych. Zastosowanie taniej, a więc lekkiej nawierzchni torowej, łuków o małych promieniach i dużych wzniesień linii wymusza ograniczenia prędkości maksymalnej i masy uruchamianych pociągów. Prowadzi to do niższej, w porównaniu z kolejami normalnotorowymi zdolności przewozowej.
Niska zdolność przewozowa kolei wąskotorowej nie stanowi wady która wyklucza jej zastosowanie tym bardziej, że posiada ona sporo atrakcyjnych zalet. Trzeba tylko pamiętać, że ten system transportu predystynowany jest do przewozów o znaczeniu lokalnym, na stosunkowo niewielkie odległości (do 20 km). Koleje wąskotorowe sprawdzały się więc idealnie podczas transportu piasku wydobywanego w przykopalnianych odkrywkach. Nawet po stworzeniu sieci piaskowych kolei normalnotorowych transport wąskotorowy nie stracił na znaczeniu. Obydwa systemy kolejowe nie konkurowały ze sobą dlatego, że miały do spełnienia różne funkcje. Były nawet przypadki obsługi tego samego zbiornika podsadzkowego przez jedną i drugą kolej. W połowie 1947 r. po torach o wąskim prześwicie poruszało się 56% taboru wagonowego.
W zależności od lokalnie występujących potrzeb wykorzystywano mniej lub bardziej rozbudowane sieci kolei wąskotorowych, które łączyły tereny wydobycia piasku z miejscami jego lokowania w podziemnych wyrobiskach kopalń. Koleje te eksploatowały tory o różnych szerokościach (od 600 do 1000 mm) i różne też posiadały wyposażenie techniczne. Wspólną ich cechą był fakt, że eksploatowały wagony samowyładowcze. W użyciu były systemy samoczynnego rozładunku takie, jak: wywrotki, jedno- i dwustronne Talboty, tzw. "szutrówki", w mniejszym stopniu pojazdy systemu Ziehla i rzadziej spotykane patentu Malchera. Zastosowanie wagonów samowyładowczych było gwarancją szybkiej dostawy znacznej ilości masy towarowej do miejsca przeznaczenia. W ten sposób można było osiągnąć dużą zdolność przewozową kolei, mimo ograniczonej szybkości jazdy jaka charakteryzowała przemysłowe pociągi wąskotorowe.
W najbliższych odcinkach przedstawione zostaną wybrane kopalnie z ich urządzeniami podsadzkowymi obsługiwanymi kolejami wąskotorowymi.
Autor: Krzysztof Soida
