Dziś praktycznie nieznane, pozostałe w formie szczątkowej na marginesie systemu transportowego towarów w postindustrialnym obszarze Górnego Śląska. Z tego właśnie powodu warto przedstawić je bliżej szerszej publiczności.
Termin "kolej piaskowa" to umowne określenie transportu szynowego, którego podstawowym przeznaczeniem jest przewóz piasku z miejsc jego pozyskiwania do odbiorców. Nazwę tę stosowano od chwili pojawienia się w 1905 r. tego wyspecjalizowanego, normalnotorowego systemu transportu,choć "kolejami piaskowymi" były też licznie występujące koleje wąskotorowe przewożące materiał podsadzkowy. Określenie to, w odniesieniu do kolei normalnotorowych utrwaliła, nieobowiązująca dziś, ustawa o kolei z 2 grudnia 1960 r. (DzU nr 54 poz.311), która wprowadziła podział transportu szynowego na koleje użytku publicznego i użytku niepublicznego.
Ze względu na niewielkie odległości dzielące rejony pozyskiwania piasku i miejsca jego lokowania w podziemnych wyrobiskach, do przemieszczania materiału podsadzkowego zrazu użyto transportu wąskotorowego. System ten zapewniał niskie koszty eksploatacyjne i wystarczającą wydajność.Z czasem, jak wyczerpywały się przykopalniane odkrywki piasku, a materiał podsadzkowy trzeba było transportować z dalszych odległości i to w coraz większych ilościach, rozbudowano sieć kolei normalnotorowych szczególnie po 1951 roku. System ten, niezależny od kolei użytku publicznego (wówczas PKP) i kolei przemysłowych, oplótł dodatkową siecią intensywnie zurbanizowane izindustrializowane obszary Górnego Śląska, Zagłębia Dąbrowskiego i Jaworznickiego, poprzecinane już do tej pory wieloma innymi systemami transportowymi. W takich warunkach stworzenie jednolitej sieci normalnotorowych kolei piaskowych, którymi można było dojechać z Trzebini do Kotlarni pod Kędzierzynem i z Woli koło Oświęcimia do Dąbrowy Górniczej było nie lada wyczynem.
Należy dodać, że do transportu piasku bardzo długo wykorzystywano równolegle kolej normalno- i wąskotorową.
Koleje górnicze transportowały piasek dla własnych potrzeb, głównie podsadzki hydraulicznej.Tymczasem obsługę odkrywek wydobywających kruszywo dla innych potrzeb (np. budownictwa) zapewniała kolej fiskalna. Dostarczała ona piasek, a także żwir różnym odbiorcom w całym zagłębiu przemysłowym Górnego Śląska. Wśród odbiorców były duże przedsiębiorstwa, jak i osoby indywidualne.
W dalszej części cyklu poświęconego kolejom piaskowym przedstawimy wybrane kopalnie z ich urządzeniami podsadzkowymi obsługiwanymi kolejami wąsko- a także normalnotorowymi.
Autor: Krzysztof Soida
